Од Софија ништо ново (Бугарската рамковна позиција 2019 и нејзините корени) – пишува Проф. Далибор Јовановски

М.Б. - Добра анализа на позициите на Бугарија спрема Македонија по 1944. Добро го објаснува континуитетот на нивните позиции.

пишува Проф. Далибор Јовановски

Новата т.н. Рамкова позиција на Бугарската влада за поддршка на Македонија за членство во ЕУ во суштина јасно ги оцртува позициите кои преовладуваат кај политичката и интелектуалната елита кај нашиот источен сосед.

Анализирајќи го текстот може да забележиме дека болна точка за Бугарија е признавањето на Атина на постоење на македонски јазик (како дел од јужнословенската јазична група), а тоа го забележавме и со ставот на Бугарската академија на науките дека македонскиот јазик едноставно не постои, бидејќи е дијалект на бугарскиот.

Кон ова треба да ја додадеме и Декларацијата на Бугарското собрание за поддршка на македонското членство во ЕУ. Да не зборуваме за изјави на бугарски интелектуалци и дипломати во кои се негира посебноста на Македонците и на македонскиот народ.

Бугарија веќе јасно стави до знаење дека ќе се обиде да става фуснота кога е во прашање македонскиот јазик како “официјален јазик на Република Северна Македонија”, нагласувајќи дека тој е поврзан со бугарскиот јазик.

Овие ставови на владата во Софија не се случајни, ниту пак нови. Секој кој ја следи бугарската политика во однос на Македонија и Македонското прашање беше убеден дека до ова ќе дојде, бидејќи тоа е единствената шанса на Бугарија да ја наметне својата волја и позиција врз Македонија.

Во последните 20 години во соседна Бугарија излегоа барем четири документи во кои се разработува нивната позиција во однос на нашата држава. Јазичниот спор кој се појави во 1992 година со бугарското одбивање да се потпишат меѓудржавни договори помеѓу двете соседни земји не беше нешто неочекувано.

Соседна Бугарија уште од шеесеттите години на минатиот век има јасен став за непризнавање на македонскиот јазик како посебен и за заедничко славење на историските настани и личности, но не како заеднички, туку како бугарски.

Како што јазичниот спор се развиваше, така во соседството започнаа да се прават стратегии и документи за односите со Македонија.

Во 1997 година како реакција на макеоднското инсистирање во односите со Бугарија, особено при склучувањето на меѓудржавните договори, да се користи македонскиот јазик, софискиот Македонски научен институт, издаде Меморандум по повод јазичнниот спор.

Во овој памфлет, авторите се обидуваат да докажат дека македонскиот јазик е вештачки исто, како и македонската нација и тој е обичен бугарски дијалект. Составувачите на Меморандумот даваат краток историски осврт со забелешка дека македонската нација е конструкција на Коминтерната, создадена на антибугарска основа.

Тука може да прочитаме каков бил, според авторите, теророт врз бугарското население во рамките на новосоздадената македонска држава, се спомнуваат илјадници Бугари кои биле репресирани и убивани од комустичките власти.

За македонскиот јазик се користи терминот политички јазик и, што е понтересно, името на јазикот бил чист плагијат, бидејќи името било земено од јазикот на античките Македонци, кој исчезнал и за кој многу малку се знае.

Се што било направено за македонскиот јазик, за авторите е алхемија. Памфлетот е дополнет со податоци од странски автори во кој се гледа бугарскиот карактер на Македонија.

Што се однесува до македонските научници, тие се напаѓани како да се српски слуги. Па така професорите Људмил Спасов и Атанас Вангелов се обвинети како блажеконевисти дека се противат на секоја реформа на јазикот.

Доколку авторите прочитале што Спасов и Вангелов пишуваат, сигурно немале да ги споменат во негативна конотација.

Меѓутоа кога ќе се погледне европската лингвистичка карта, некако аргументите на авторите на авторите на Меморандумот паѓаат во вода.

Прво славистиката го има признато македонскиот јазик како посебен, а и во Бугарија постојат извори каде се споменува постоење на македонски јазик уште пред да биде формирана македонската држава.

Сличноста на двата јазика воопшто не е аргумент за соседната држава. Постојат многу примери за слични јазици – српскиот и хрватскиот, чешкиот и словачкиот, рускиот и украинскиот, данскиот и норвешкиот итн. Тие дури се и послични меѓусебе, па никој не ја спори нивната посебност.

Што се однесува, повторно до јазикот, за составувачите на Меморандумот македонскиот јазик има илјадагодишна бугарска историја, тој е бугарски дијалект, кој во 1944 година бил деконструиран од бугарскиот книжевен јазик.

Авторите не забораваат да потсетат дека Бугарија е таа која прва ја призна независноста на Македонија, и помогна за време на грчкото ембарго, одби поделба на државата и сл. Тука се во право, но забораваат дека ние тоа го цениме и сме им благодарни за нивните потези во тој временски период.

За подобро да бидете информирани, овој институт во 1998 година издаде две книги. Едната посветена на Крсте Мисирков во која тој е прикажан како побркана личност, талкајќи е помеѓу бугарскиот и македонскиот идентитет.

Втората е посветена на Блаже Конески со наслов: Скопската икона – Блаже Конески. Македонски лингвист или српски политработник во која меѓу другото Конески е претставен како српски тројански коњ во работата на Комисијата за кодификација на македонскиот јазик.

Меморандумот за јазикот не беше единствена бугарска платформа или анализа за односите со Македонија.

Истата 1997 година Научниот центар за Бугарска национална стратегија ја објави Бугарската национална доктрина под наслов Бугарија во дваесет и првиот век.

Во оваа доктрина може да забележиме дека Македонија се третира како бугарска област, со сите познати бугарски тврдења во однос на Македонското прашање.

Мошне интересен е вториот дел од оваа доктрина, објавен во 2008 година. Тука, а тоа е после зачленувањето на Бугарија во Европската унија, повеќе од јасно е нагласено дека Македонија е историска бугарска земја.

Во овој документ повторно се говори за вештачката македонска нација, а Македонците се вбројуваат за Бугари надвор од Бугарија или како некој вид на дијаспора.

Интересно е да се забележи дека според оваа доктрина бугарската држава треба да се заложи за правото на македонските Бугари за самоопределување, занемарувајќи го фактот дека Македонците веќе во огромен број немаат намера така да се декларираат. Затоа пак во игра влегува бугарското државјанство.

Овој стратегиски центар во 2000 година во авторство на Веселин Трајков објави една помала студија со наслов “Националните доктрини на балканските земји” во која нема ништо за Македонија.

Дали намерно е испуштена Македонија или пак забележале дека нашата земја нема национална доктрина е интересно прашање, на кое, во македонскиот случај, сите треба да одговориме.

Сепак, треба да признаеме дека покрај фактот што Бугарија и тамошните институции не сакаат да не забележат, за одредени недостатоци вината е кај нас.

Непосредно по бугарското зачленување во Европската унија се појави и стратегијата за односите на Бугарија кон македонската држава од софиската фондација Манфред Вернер со наслов Бугарската стратегија кон Република Македонија.

Оваа стратегија е интересна бидејќи во неа, покрај сите познати бугарски ставови за Македонија, Македонците и Македонското прашање може да забележиме идеи кои денес се актуелни, а се поврзани со историјата и нејзиното толкување.

Според составувачот, кој патем е математичар, заради политиката на македонските влади самото име на државата Република Македонија создало проблеми во односите со источниот и јужниот сосед, бидејќи имплицирало територијални претензии.

Во Рамковата позиција на бугарската влада денес може да забележиме дека се бара гаранции името на државата Северна Македонија да не претставува иредентизам кон Пиринска Македонија, која е северен дел од регионот Македонија.

Како најава на тоа што денес го гледаме во работатата на мешовитата македонско – бугарска комисија за историја во оваа стратегија е наведено „ Корегирање на учебниците по историја” кои целосно ја фалсификуваат историјата и содржат навредливи квалификации за бугарската држава и нација, кои се граничат со отворен расизам.

На бугарско барање, во учебниците, официјално одобрени од надлежните органи на Република Македонија, изрично да биде истакната бугарската народносна припадност (утврдена од светската историска наука) на истакнати фигури од нашата заедничка историја како Св. Климент Охридски, Цар Самуил, браќата Миладин овци, Гоце Делчев“.

Во стратегијата се посочуваат начини на кој би се зајакнала бугарската позиција во односите со нашата држава.

Доколку ги знаеме овие позиции на бугарските научници, институции и фондации, тогаш политиката на владата во Софија не е никакво изненадување.

Односите поносењето на Рамковата позиција на бугарската влада влегуваат во една нова фаза во која тешко може да дојде до вистински дијалог и обид за разрешување на недоразбирањата.

Во Грција влијателната фондација ЕЛИАМЕП веднаш изработи анализа за новата позиција на бугарската влада во која јасно е наведено дека ниту една бугарска влада во иднина нема да се повлече од овој документ, ниту пак некоја македонска влада истиот ќе го прифати.

Кој доби од овој документ? Ниту Бугарија, ниту Македонија, туку некој друг.

(продолжува)

Во последната колумна објавена во expres.mk пред повеќе од еден месец, напишав дека основите на тоа што сега владата во Софија го бара од Македонија како услов за поддршка во процесот на зачленување на нашата држава во ЕУ лежат во комунистичкото минато на нашиот источен сосед. Давањето на културни и национални права на Македонците во Пиринска Македонија или Благоевградската област, како што се нарекува во Бугарија, во времето на Георги Димитров веќе биле минато за време на владеењето на последниот комунистчки лидер на Бугарија, Тодор Живков.

Во тој период се оцртуваат контурите на бугарската политика кон современата и независна македонска држава, особено кога е во прашање потеклото на Македонците и македонската историја. Односите помеѓу СФР Југославија и НР Бугарија кон крајот на шеесеттите години на 20 век минувале низ една чувствителна фаза обремената со македонското прашање.

Двете држави се обидувале да ги подобрат односите, но тоа одело тешко. Тоа можеме да го забележиме и во кореспонденцијата помеѓу југословенскиот претседател Јосип Броз Тито и неговиот бугарски колега Тодор Живков.

Додека за бугарскиот лидер националното декларирање на граѓаните на СР Македонија и на оние од Благоевградската област било внатрешно прашање на двете соседни држави, за Тито биле проблематични изјавите на бугарските функционери кои сметале дека Македонците се Бугари или пак имале бугарско потекло.

Исто така за југословенската страна било проблематично славењето на Санстефанскиот прелиминарен мировен договор во соседна Бугарија, бидејќи на тој начин се барало ревизија на тогашните граници.

Исто така, во 1968 година во СР Македонија и во НР Бугарија биле одржани манифестации по повод 65 годишнината од Илинденското востание. Кај нас тоа било прославено како македонско востание, а во соседна Бугарија како востание на македонските Бугари.

Во насока да се дојде до некое решение поврзано со проблемите кои ги оптоварувале односите помеѓу Југославија и Бугарија во ноември 1970 година една југословенска делегација предводена од Вељко Влаховиќ ја посетила бугарската престолнина.

Во составот на југословенската делегација имало и двајца Македонци, Крсте Црвенковски и Кирил Миљовски, кој бил југословенски амбасадор во Софија.

Читателите треба да знаат дека во рамките на југословенските делегации кои ги посетувале Софија и Атина, скоро секогаш имало македонски претставници. Ова колку да се знае, а зошто било така е повеќе од јасно. На дводневните разговори, во суштина ги забележуваме контурите на денешната позиција на официјална Софија во однос на Македонија.

Разговорите биле отворени и водени без дипломатски ракавици. Водачот на бугарската делегација Борис Велчев забележал дека македонското прашање било прашање кое негативно влијаело на меѓудржавните односи, кое доколку не можело да биде решено тогаш требало да се остави на страна со цел да не влијае толку негативно на релациите помеѓу двете социјалистички држави.

На неговото излагање одговорил водачот на југословенската делегација кој истакнал дека во Бугарија кога се говори за Македонија се зборува за население, но не и за Македонци.

Тој забележал дека постои негирање на македонската посебност, а посбно впечатливи биле тврдењата дека македонската нација била вештачки создадена, теории кои ги слушаме и денес. Меѓу многуте забелешки на Влаховиќ интересен е еден детал. Според него „…излегува дека другите повеќе знаат за Македонците отколку самите Македонци и што тие треба или што не треба да прават“. Нешто што и денес ни се случува.

Велчев морал да одговри на тезите на Влахови, кој нагласил дека македонското прашање е централно во односите помеѓу двете соседни земји. Бугарскиот политичар ја повторил тезата дека националното самопределување, вклучувајки го и јазикот на населението во СР Македонија е внатрешно прашање, исто како и на она во Благовградската област.

Но, за денешните состојби интересни се неколку констатации на Велчев. Според него не може да се пишува историја врз база на фалсификување на изворите. Не може да се говори за постоење на Македонци во средниот век на територијата на регионот Македонија бидејќи основата на тогашното население било бугарска.

Бугарската влада нема да дозволи да се присвои дел од историјата на бугарскиот народ и тоа не може да биде прифатено. Тој предложил дури и во Протоколот кој требал да биде потпишан помеѓу двете држави да биде напишано дека во СР Македонија, како резултат на историските создадени претпоставки бил започнат процес на формирање на македонско национално сознание кој се уште трае.

Тој нагласил дека не можат да прифатат тој процес да се води на антибугарска позиција. Слично барање забележуваме и денес. Велчев се осврнал и на прославите за Санстефанскиот договор објаснувајќи дека Бугарија не можела да се откаже од тоа славење затоа што тогаш била ослободена, а тоа не значело дека неговата земја имала територијални претензии.

Е сега кога се во прашање прославите на настаните од минатото, тој се осврнал и некои востанија кои избувнале во османлиска Македонија. Тој саркастично забележал дали не смее Бугарија да ги прославува Кресненско – Разлошкото и Илинденското востание. И тука доаѓаме до тоа што денес претставува проблем во односите меѓу двата соседа и во работата на заедничката историска комисија.

Велчев рекол:„ А зошто тие и други настани да не ги прославуваме заедно и да ги претвориме во празници на нашето братство и нашашето дружење“.

Влаховиќ го потсетил Велчев на бугарското присуство во Србија и македонија во текот на Втората светска војна кога било говорено дека бугарската војска влегла во историските бугарски земји. Интересно е за читателите дека во овие разговори активно учевствувал и Крсте црвенковски, кој ја потсетил бугарската страна на некои моменти од минатото, но и го цитирал отец Паисиј за потребата Бугаринот да не се срами од бугарското име, алудирајќи на забелешките за средновековната историја на Македонија, потенцирајќи ја флуидноста на свеста на Балканот во минатото.

Разговорите завршиле без договор, кој реално не бил ни можен. Знаејќи ги овие факти лесно беше да се процени позицијата на владата во Софија во однос на Македонија и проблемите со комисијата за историја, но и со тврдењето дека населението во Македонија до 1944 година имало бугарска етничка свест и како резултат на комунистичката репресија дошло до промена на таа свест и создавање на македонската нација.

Нешто што е кажано пред пеесет години го слушаме и денес. На Балканот кога е во прашање нацијата и историјата, тука мислам на разликите во толкувањата, нема простор за приближување.

Можеби во иднина ќе дојде до тоа, но некои бегаат од европските примери, кои, колку и да звучи нереално и чудно за читателите, и одговараат на Македонија.